W kamienicy Bałamutha

Kiedy pisałam biografię Emilii i Karola Wojtyłów, udało mi się dotrzeć do Rona Bałamutha ze Stanów Zjednoczonych, czyli do wnuka Chiela Bałamutha, od którego rodzice papieża wynajmowali w Wadowicach mieszkanie. Było to w piętrowej kamienicy przy ulicy Kościelnej 7 (dawniej Rynek 2). To tam Jan Paweł II się urodził.

Ron Bałamuth ma ogromny sentyment do Wadowic. O tym jednak, że w kamienicy jego dziadków mieszkali Wojtyłowie, dowiedział się dopiero w 1978 r., kiedy Karol Wojtyła został papieżem. Natomiast w czerwcu 1999 roku, w czasie pielgrzymki Jana Pawła II do ojczyzny, Bałamuth usłyszał w amerykańskich mediach wypowiedź papieża z Wadowic: „Ten dom, gdzie mieszkałem, należał do pana Chaima Bałamutha. Nie wiem, co się z nim stało. Myślę, że nie żyje. Wiem, że Żydzi wadowiccy przeszli przez ciężkie próby. Wielu zginęło w gettach i potem w obozach, w ramach akcji ekstreminacyjnych rządu hitlerowskiego”. Te słowa wywarły na nim tak ogromne wrażenie, że miesiąc później przyleciał do Polski, by zobaczyć ten dom. Następnie postarał się o audiencję u Jana Pawła II. Doszło do niej w Watykanie w roku 2000. Bałamuth opowiedział papieżowi historię swojej rodziny: jego dziadkowie musieli w czasie wojny opuścić Wadowice, zginęli w obozie zagłady w Bełżcu w 1942 r. Zresztą Chaim Bałamuth był jednym z pierwszych Żydów, których dotknął okupacyjny terror. Tuż po wkroczeniu do Wadowic, 4 września 1939 roku, Niemcy wtargnęli do jego sklepu (na parterze domu) i ciężko pobili kupca, zarzucając mu przechowywanie broni. 

Jan Paweł II doskonale pamiętał swoich dawnych sąsiadów z kamienicy Bałamuthów. Wśród nich byli też Żydzi, w ówczesnych Wadowicach bowiem mieszkała spora społeczność żydowska; oblicza się, że stanowili nawet 20 procent ludności. Widok Żyda na ulicy nikogo więc nie dziwił. Wadowiccy Żydzi pracowali przede wszystkim w rzemiośle i w handlu, najczęściej jako kupcy. Prowadzili sklepy, w których Wojtyłowie na co dzień robili zakupy. 

Żydów zatrudniano także jako pracowników umysłowych, prawników, urzędników na poczcie, a także jako lekarzy. Również w jednostce wojskowej, w której pracował Karol Wojtyła senior, lekarzem był Żyd, doktor Samuel Taub. Był to zresztą pierwszy żydowski lekarz w mieście. Wojtyła go cenił (to on prowadził zagrożoną ciążę Emilii Wojtyłowej).

Papież widywał też w dzieciństwie, jak w soboty żydowscy żołnierze 12 Pułku Piechoty maszerowali do synagogi. Wielu Żydów wadowickich uważało się za Polaków i za patriotów (walczyli w Legionach Piłsudskiego albo służyli jako oficerowie w Wojsku Polskim). W mieście znajdowała się też XIX-wieczna synagoga (została spalona przez Niemców w 1939 roku, na początku II wojny światowej). Stąd Wojtyłom nie był obcy widok Żydów udających się na modlitwy. Sam Jan Paweł II zresztą wspominał po latach: 
„Mam żywo przed oczyma obraz Żydów podążających w dzień sobotni do synagogi, która znajdowała się na zapleczu naszego gimnazjum. Obie grupy religijne, katolików i żydów, łączyła, jak przypuszczam, świadomość, że modlą się do tego samego Boga. Mimo różnicy języka modlitwy w kościele i w synagodze w znacznej mierze opierały się na tych samych tekstach”.

Ron Bałamuth przez kilkanaście lat był pochłonięty gromadzeniem informacji o życiu wspólnoty żydowskiej w Wadowicach. „Zaskakuje bardzo bliska koegzystencja, czasem nawet przyjaźń między Żydami a chrześcijanami” – mówi. Spotkanie z papieżem zapadło mu w pamięć na całe życie.

dr Milena Kindziuk, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

ZOBACZ GALERIĘ Miasto wielu religii

miasto wielu religii