„Wolne miasto Wadowice”

U zarania odzyskanej niepodległości, w latach 1918–1920, liczbę mieszkańców szacowano na ok. 6 tysięcy, z kolei w 1938 r., kiedy to Wojtyła przeprowadził się do Krakowa, przekraczała ona 9 tysięcy. Wadowice były siedzibą władz powiatowych, sądu okręgowego i miastem garnizonowym 12 Pułku Piechoty.

Wzrost znaczenia miasta wiązał się z reformą administracyjną przeprowadzoną w zaborze austriackim i ulokowaniem w mieście w 1819 r. władz cyrkułu, przekształconego w 1867 r. w powiat, a także osadzeniem garnizonu wojskowego. Wadowice stały się ośrodkiem administracyjnym dla ok. 350 tys. osób. Rozwój zapewniło miastu jego położenie przy wybudowanym przez Austriaków trakcie łączącym Wiedeń ze Lwowem oraz włączenie do sieci kolejowej Galicji. Podniesienie Wadowic do rangi miasta cyrkularnego wpłynęło na poprawę zabezpieczenia zdrowotnego regionu – w mieście zaczęły funkcjonować szpitale wojskowy i powszechny.

Ważną rolę kulturotwórczą odgrywało założone w 1866 r. wadowickie gimnazjum, które Karol Wojtyła ukończył w 1938 r. Kształciło ono młodzież męską z terenu powiatu i szybko stało się ośrodkiem krzewienia polskiego patriotyzmu. Już w 1887 r. z inicjatywy m.in. kadry profesorskiej szkoły założono Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, a w 1911 r. uczniowie gimnazjum zorganizowali jedną z pierwszych w Galicji drużyn skautowych. Wychowanie patriotyczne młodzieży w szkołach i licznych w powiecie organizacjach niepodległościowych zaowocowało szerokim udziałem mieszkańców w walkach o odzyskanie niepodległości i o jej utrzymanie w latach 1918–1921, a także podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu, kiedy walczono z komunistyczną okupacją.

Był to również ważny ośrodek życia religijnego. W konsekrowanym w 1899 r. klasztorze oo. karmelitów bosych posługę pełnił o. Rafał – Józef Kalinowski, powstaniec styczniowy i sybirak, wyniesiony na ołtarze przez Jana Pawła II. Kościół klasztorny pełnił funkcję kościoła garnizonowego austro-węgierskiego 56. Galicyjskiego Pułku Piechoty, a w niepodległej Polsce 12. Pułku Piechoty, w których służył ojciec przyszłego papieża. Jednym z wiernych, którzy w kościele „na Górce” przyjęli szkaplerz, był Karol Wojtyła. Nauczycielem w prywatnym gimnazjum oo. karmelitów był animator teatru amatorskiego Mieczysław Kotlarczyk, pod którego okiem Karol Wojtyła stawiał pierwsze kroki na scenie i którego szereg lat darzył przyjaźnią.

Znaczny wpływ na życie mieszkańców Wadowic i powiatu miała także „polska Jerozolima” – klasztor oo. bernardynów i sanktuarium maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej oraz założony w 1909 r. klasztor oo. pallotynów w Kleczy Dolnej „na Kopcu” i funkcjonujące przy nim gimnazjum męskie Collegium Marianum.
Centrum administracyjnym i gospodarczym miasta był rynek, na którym odbywały się wszystkie ważne uroczystości. Tutaj w 1929 r. burmistrz Teofil Kluk witał przybyłego do Wadowic prezydenta Ignacego Mościckiego.

Rafał Dyrcz, naczelnik Oddziałowego Archiwum IPN w Krakowie

sąsiedzi - społeczność wadowic